Een goede inleiding tot de Kabbala is moeilijk te vinden. Dat is extra jammer omdat de aandacht voor het onderwerp is toegenomen doordat beroemdheden als Madonna er mee bezig zijn.
Om dat gat te vullen heeft Sjef Laenen het boekje ‘Kabbala voor beginners‘ geschreven. Sjef Laenen is bekend van diverse andere, meer doorwrochte boeken over het onderwerp. Hij is dus als geen ander gekwalificeerd om dit boekje te schrijven.
In minder dan honderd pagina’s gaat hij in op zowel de geschiedenis van de Kabbala (en daarmee de Joodse Mystiek), als onderwerpen als reïncarnatie, de sefirot, de plek van de mens in de kosmos, de oorsprong van het kwaad, het Messianisme en het Hebreeuws als mystieke taal. Zelfs magie en het maken van een golem worden uitgediept.
Het enige onderwerp dat ik mis is, maar dat is ook misschien meer esoterisch Jodendom dan Kabbala per se, de plek van de astrologie in het Jodendom. Dit had heel goed in het hoofdstuk over magie gepast. Dat hoofdstuk zou ik toch al aanduiden als het minst goede hoofdstuk dat er in zit. Magie heeft tenslotte, ook in het Jodendom, meer als doel dan (p. 82) ‘in een toestand van extase geraken, de goddelijke wereld gewaar te worden en visioenen te krijgen.’ Dat legt hij verderop redelijk uit, met voorbeelden uit de geschiedenis, maar dat het Joodse leven doordrongen was van magische praktijken krijg je toch niet helemaal mee.
Het probleem waar Laenen mee worstelt, en niet helemaal op lost, is het klassieke grijze gebied tussen magie en mystiek. Mystici gebruiken magische methoden om dichter bij God te komen, maar diezelfde technieken werden ook gebruikt om veel gewonere problemen op te lossen. Dit tweede aspect van Laenen goed samen door te zeggen:
Wat is magie precies? Magie is een methode waarbij een mens via technieken invloed en macht probeert uit te oefenen op de werkelijkheid om hem heen: bijvoorbeeld de mensen in zijn omgeving of de maatschappelijke omstandigheden waarin hij verkeert, maar ook de vele machtige wezens, demonen en kwade geesten die de goddelijke gebieden bevolken. Om deze invloed en macht uit te oefenen werd gebruik gemaakt van toverwoorden, magische formules, bezweringen, toverspreuken, het magische gebruik van (gods)namen en de letters of lettercombinaties van het Hebreeuwse alfabet.
Door magie en mystiek op een hoop te gooien mist Laenen essentiële punten. Ook voor het uitdiepen van die ‘goddelijke gebieden’ (waar toch blijkbaar demonen rond waren) maakt hij geen ruimte.
Tja, het boekje heeft dan ook niet meer dan 96 bladzijden. Het belangrijkste punt dat hij wil maken in dit boekje is het volgende (p. 90):
In dit boek Kabbala voor beginners is duidelijk naar voren gekomen dat de mystieke beweging die we aanduiden met de term ‘Kabbala’ verankert ligt in de joodse religie. Of anders geformuleerd: Kabbala is niet alleen een vorm van joodse mystiek, maar Kabbala is ook een vorm van joodse mystiek. Het is een vorm van mystiek die uit gaat van de principes, de rituelen en de geloofsovertuigingen zoals die binnen het jodendom gelden. Tora, traditie, geboden en het Hebreeuws als Heilige Taal vormen voor joden, en daarmee ook voor joodse mystici, de fundamenten van hun denken. De joodse mystiek is daarmee doordrenkt van specifiek joodse ideeën. Uitspraken dat de joodse mystiek en de mystici geheel los van of boven het ‘gewone jodendom’ zouden staan, kunnen resoluut als onzin worden afgedaan.
Het ‘aan Kabbala doen’ zonder jood te zijn of zonder het naleven van de dagelijkse verboden en geboden of zonder zich tenminste diepgaand met het joodse denken te verstaan, is ondenkbaar. Ook is de joodse mystiek geen ‘geheime leer’ die niets te maken zou hebben met de rabbijnse traditie. Evenmin kan men beweren dat het niet nodig is zich in het jodendom te verdiepen en de Hebreeuwse taal te kennen om door te dringen tot de kabbalistische visies op de diepere zin van onze huidige schepping en het menselijk bestaan. Wie beweert dat de Kabbala een verzameling denkbeelden is, waaruit wij vrijelijk en zonder verdere verplichtingen kunnen lenen – tegenwoordig noemen we dit veel voorkomende verschijnsel relishoppen – heeft het helemaal mis.
Daar kunnen we het mee doen. Cultureel gesproken is dat laatste punt natuurlijk onzin. Mensen lenen vrijelijk ideeën. Relishoppen gebeurt. Dat dit klassieke Joden en Joodse geleerden tegen de borst stuit, omdat ze zelf jaren besteedt hebben aan Hebreeuwse studie is hun zaak. Maar vertel ons niet wat we wel en niet kunnen doen. Hij heeft natuurlijk wel gelijk dat er een grens overschreden wordt als niet-joden zich met de Kabbala bezig gaan houden zonder zich tot het Jodendom te bekeren. Maar ja, zo gaat dat in deze tijd. Die sociale werkelijkheid kun je niet met een paar zinnen veranderen.
Zelf lijkt hij dit, in historische zin, ook te begrijpen. Zo schrijft hij, weer in dat hoofdstuk over magie (p. 83):
Opvallend bij zaken als magie is dat we dezelfde of vergelijkbare technieken bij heel veel verschillende culturen tegenkomen.
Juist. En een stap verder, maar dat noemt hij hier niet, is dat we ook vergelijkbare ideeën in verschillende mystieke tradities tegen komen. Want het wederzijds lenen en beïnvloeden van religies is even oud als in de magie en beperkt zich niet tot technieken en rituelen.
Maar goed, dat alles gezegd hebbend: Dit een aardig boekje voor wie wil weten wat een traditionele Jood, met kennis van zaken, over de Kabbala zou zeggen.
Kabbala voor beginners, J.H. Laenen- Uitgeverij: Ten Have
- Auteur: J.H. Laenen
- Taal: Nederlands
- Afmetingen: 135x10x215 mm
- Gewicht: 163 gr
- Druk: 1, december 2005
- ISBN10: 9025955827
- ISBN13: 9789025955823
Meer over Jodendom. Het woord Kabbala heeft, net als de meeste andere traditioneel Joodse woorden, allerlei spellingen. Zo schrijft men Qabala, Kabalah, Qabbala, Qabalah, Kabbalah en natuurlijk Kabbala.