Mircea Eliade was een antropoloog, filosoof en godsdienstwetenschapper van formaat. Sterker, hij was een legende. Toen ik de nieuwe uitgave van ‘De Bronnen van Yoga’ tegen kwam, kon ik dus niet anders dan dit boekje kopen.
Jammer is het wel dat de vertaling weliswaar geadverteerd is als nieuw, maar leest als een scan van de oude vertaler waar nog een oppervlakkige redactie overheen is gegaan. Dit is het sterkst te merken in de ‘lijst van termen’ achterin. Daar is de term ‘rnahat’ opgenomen – waar duidelijk (ook gezien de plaats in het alfabet) mahat bedoeld is. Vreemder is nog dat zowel in de tekst als in de lijst met termen Samsara ‘lamsara’ geworden is. Waar de letter combinatie RN (rn) nog lijkt op de M (vandaar dat ik denk dat het aan het scannen lag), lijkt de S niet bepaald op de L.
Maar goed, wie over dit soort dingen heen kan lezen heeft wel een uniek boek te pakken. Uitgeverij Ten Have heeft het met recht opnieuw uitgegeven in de serie Spirituele Klassieken.
Je krijgt niet alleen een geschiedenis van yoga, maar ook een bespiegeling over de aard van deze traditie in de context van de Indiase religies en spirituele tradities van de afgelopen 2500 jaar. Zo ongeveer op elke bladzijde staan opmerkingen die je aan het denken zetten – of de inschatting van Eliade nu altijd helemaal juist is of niet.
Over de relatie tussen Samkya filosofie en yoga bijvoorbeeld (p. 23, 24):
De samkhya tracht uitsluitend door gnosis de bevrijding te bewerkstelligen, terwijl yoga meent dat ascese en meditatie onontbeerlijk zijn. Volgens beide darsanas ligt zinsbegoocheling aan de wortel van het menselijk lijden omdat de mens gelooft dat zijn psychische en mentale leven, dus de activiteit van zijn zintuigen, gevoelens, gedachten en wil, het zelfde is als zijn geest, zijn Zelf. Zodoende haalt hij twee volkomen autonome en tegengestelde realiteiten door elkaar, waartussen geen enkele band denkbaar is, slechts vermeende relaties. Immers, het psychische en mentale leven is niet deel van de geest, maar van de natuur en de vormen van bewustzijn zijn de meer verfijnde producten van dezelfde kracht die de fysieke en biologische wereld schept. Tussen vormen van geestelijk leven, levenloze voorwerpen en levende wezens bestaat slechts een gradueel verschil, maar tussen die vormen en de Geest is een zeer wezenlijk verschil, omdat ze tot twee geheel verschillende bestaanswijzen behoren. Bevrijding volgt als we deze waarheid hebben ingezien en de geest zijn oorspronkelijke vrijheid heeft hervonden. In dit verband meent de Samkhya dat degene die vrijmaking zoekt, eerst grondig wezen en vormen van de natuur moet kennen, en ook de wetten die de evolutie ervan regelen. Ook de yoga erkent zulk een onderzoek van de natuur, maar hecht slechts waarde aan meditatie als énig middel om de autonomie en de almacht van de geest proefondervindelijk aan te tonen.
Of, over het essentiele punt van het menselijk lijden:
[Volgens de Samkhya is] lijden … dus een kosmisch feit, waar de mens alleen aan onderworpen is en dat hij alleen laat voortbestaan voor zover hij zich door een illusie laat meeslepen. (p. 35)
In de yoga filosofie van Patanjali speelt Isvara (ook wel God) een belangrijke rol, hoewel deze niet goed in de rest van het filosofische systeem past. Eliade zegt daar over:
[N]aast de zuiver magische yogatraditie, die geheel berust op eigen wil en inspanning van de asceet, bestaat er ook een mystieke, volgens welke de laatste stadia van de yoga in elk geval vergemakkelijkt kunnen worden door devotie aan een godheid, hoe abstract en intellectueel die ook zij. De Isvara die we door Patanjali en Vyasa kennen is immers ontdaan zowel van de grandeur van een almachtige, scheppende god, als van de dramatische trekken van een dynamische en barmhartige god van de mystiek. Isvara is dan per slot van rekening niets meer dan een archetype van de yogi, een ‘macroyogi’ en naar alle waarschijnlijkheid de beschermheer van bepaalde yogasekten. (p. 77)
Tot zover Mircea Eliade de filosoof. Zijn sociologisch inzicht komt echter ook goed uit de verf. Lees bijvoorbeeld het volgende citaat over de plek van de Brahmanen in het oude India (p. 106):
In India komt orthodoxie vooral neer op het geestelijke monopolie van een enkele kaste, die der Brahmanen. Als theologisch en ritueel stelsel kan ze herleid worden tot twee basiselementen, en wel ten eerste: de Veda’s worden beschouwd als een onveranderlijke Schrift, en ten tweede: het offer heeft de allerhoogste importantie. Deze twee elementen zijn bij uitstek statisch, maar toch kunnen wij de religieuze geschiedenis van het Indo-Arische India niet anders zien dan als wezenlijk dynamisch en steeds evoluerend. Dit verschijnsel wordt verklaard door twee ontwikkelingen, waartoe de brahmaanse orthodoxie de aanzet heeft gegeven en die ze sedertdien continueert, namelijk de volgende. Ten eerste worden de Veda’s dankzij de wetenschap der schriftverklaring steeds opnieuw geïnterpreteerd, en ten tweede zijn alle niet-orthodoxe stromingen in cultus en mystiek dankzij het proces van mythische, rituele en religieuze gelijkstelling als het ware onder één noemer gebracht en tenslotte in de orthodoxie opgenomen.
Tot slot wil ik jullie niet onthouden wat Mircea Eliade in zijn conclusie zegt (p. 203, 204)
De yoga, de proefondervindelijke methode om de godmens te scheppen, heeft in de loop van zijn duizenden jaren lange geschiedenis vele uiteenlopende interpretaties en heroriëntaties gekend. Hij begint bij de voor-Arische volkeren als een simpele methode om in extase te geraken en wordt dan bij Patanjali de voornaamste weg tot vrijwording. Maar terwijl de yoga zich in een darsana verandert en zijn systeem dialectisch vastlegt door het fysieke heelal en de oorzaken van het lijden te verklaren, blijft hij toch een heilsstreven. Elke vorm van, of variatie op de yoga is een op de eerste plaats praktische toepassing, en dit geldt zelfs voor de jnana-yoga. de zogeheten gnostische yoga, die immers evengoed zuivering voorschrijft. In de yoga krijgt altijd de daad de overhand op woord en gedachte. De werkelijke yogatechniek kunnen we slechts leren van een meester, die er niet alleen over praat, maar ze ook toepast.
Woordenlijst
darsana, darsanas = filosofisch systeem (p. 232
Samkhya = een van de zes klassieke filosofische systemen (darsanas) van India.
De bronnen van yoga, Mircea Eliade- ISBN 10: 9025959962
- ISBN 13: 9789025959968
- Uitgever: Ten Have b.v.
- Taal: Nederlands
- Vertaald uit het Frans
- Vertaald door Robert Egeter van Kuyk