Heb je ooit gedacht dat organisaties, bedrijven en instituties een eigen leven leiden?
David Loy was gisteren in Amsterdam. Hij gaf een lezing voor studenten en (vooral Zen) Boeddhisten over zijn boek: Geld, Sex, Oorlog, Karma.
In het Boeddhisme zijn de drie vergiften de belangrijkste oorzaken voor alle problemen. Dat wil zeggen: begeerte (of gehechtheid), kwaadwillendheid (woede, agressie, aversie) en onwetendheid. Op persoonlijk niveau wordt ons aangeraden te mediteren. Maar hoe zit het met structurele sociale onrechtvaardigheid? Kan meditatie dat oplossen?
Wat Loy voorstelt is dit: sociale instituties (organisaties, bedrijven) hebben hun eigen motivaties en mensen raken daarin verstrikt. Bijvoorbeeld: wat gebeurt er als de baas van Shell op een dag uit een nachtmerrie wakker wordt en besluit dat het zo niet langer kan met Shell. Shell moet nu echt ophouden bij te dragen aan het opwarmen van de aarde. Het gevolg is duidelijk: Shell verandert niet zo maar. Die baas zal in plaats daarvan ontslagen worden.
Dit komt doordat organisaties de drie vergiften ook manifesteren. Individuen kunnen net zo makkelijk de richting van zulke giganten veranderen als naar de maan lopen. Begeerte is makkelijk te zien: onze hele economie is op groei ingesteld. Alleen als de economie groeit is het goed. Dat er fysieke grenzen aan die groei zijn wordt niet in de rekenmodellen mee genomen. Dat gaat een keer mis. In leger en politiek zijn kwaadwillendheid geïnstitutionaliseerd. Kranten die hun feiten niet op een rijtje hebben, institutionaliseren onwetendheid.
David Loy roept op tot een revolutie. Laten we niet alleen met behulp van meditatie onze eigen drie vergiften aanpakken, maar laten we ook wat doen aan de manier waarop de drie vergiften in de maatschappij geworteld zitten. Laten we niet alleen mensen in nood helpen, maar ook de redenen aanpakken waarom ze in nood geraakt zijn. Want we weten in het Westen dat instituten veranderen kunnen. Dat is de basis van onze democratie. Ze kunnen veranderen, ze kunnen gestuurd worden – maar daar is wel collectieve actie voor nodig.
Als de Boeddha vandaag zou leven, zou hij zich beperken tot het onderwijzen van meditatie? Of zou hij, zoals David Loy suggereert, ook proberen de sociale structuren aan te pakken? Die zijn tenslotte een groot deel van onze problemen.
Ik vind dat hij een punt heeft. Sociale structuren kunnen veranderen. De vraag die hij niet beantwoorde, zweefde door de gesprekken na afloop: HOE? Ik denk dat het ermee begint dat we zorgen dat we – voor zover mogelijk – onze eigen wijsheid gebruiken om organisaties te steunen die het goed doen, en daarnaast waar nodig nieuwe organisaties te creëren. In een enkel geval kunnen we misschien zelfs bestaande organisaties veranderen, maar ik ben bang dat dit zeldzaam is.