Boeddhisten zijn goed met lijsten. Tibetaanse Boeddhisten, met de Gelugpa school voorop, hebben een kunst gemaakt van het lijstjes maken. De Lam Rim is in feite een lange lijst van lijsten.
In mijn dagelijkse meditaties werk ik met Thubten Chodron’s Guided meditations on the Stages of the Path. Zij heeft de Lam Rim opgedeeld in handige dagelijkse meditaties. Toen ik aankwam bij meditatie E5 ‘Paths that cease disturbing attitudes’ dacht ik: dat is wel iets voor mijn blog. Hoog tijd dat ik weer eens wat schrijf, tenslotte.
In het Boeddhisme komt ethiek altijd als eerste. Tenslotte is er geen enkele kans om jezelf uit de ronden van wedergeboorten te verlossen als je niet op zijn minst zo veel mogelijk voorkomt dat je andere wezens schaadt. Ethiek is in het Boeddhisme een lange lijst van dingen die je NIET moet doen. Positieve ethiek komt pas om de hoek kijken in de vorm van metta of bodhicitta afhankelijk van de traditie waar je naar kijkt.
Aangezien Boeddhisme een contemplatieve traditie is, komt liefdevolle vriendelijkheid pas aan bod als je er voor zorgt dat je anderen niet schaadt in de zin van haat, moord, stelen, kwaad spreken enz. Dit is logisch: hoe kun je anderen helpen als je mensen nog steeds actief kwaad doet? De volgende stap is het kalmeren van de geest met nog meer actieve ethische discipline: hebzucht overwinnen, het vermijden van roddelen en oppervlakkig spreken etc. (*)
Als de grofste vormen van deze verstorende emoties niet meer in ons bewustzijn aanwezig zijn, kunnen we de volgende stappen zetten: concentratie en wijsheid ontwikkelen. Leken worden ook gestimuleerd om devotie en vrijgevigheid te praktiseren, maar dat hoort niet bij deze specifieke lijst.
We trainen in concentratie door ons op een specifiek object te concentreren, zeg een beeld van Jezus of Boeddha – visualiseer het helder en hou het beeld zo lang mogelijk vast. In eerste instantie zal dat niet langer zijn dan een paar seconden, als het al lukt om te visualiseren. Als het niet lukt: ook prima. Een van mijn leke-Boeddhistische leraressen vertelde dat ze helemaal niet kon visualiseren. Als ze zo’n meditatie doet, herhaalt ze de beschrijving van de visualisatie voor zichzelf. Het voornaamste criterium van succes is of je de aanwezigheid van de Boeddha voelt.
De term wijsheid wordt in het Boeddhisme iets specifieker gedefinieerd dan je op het eerste gezicht zou denken. In een Mahayana Boeddhistische context verwijst het meestal naar de realisatie van Leegte. Ook dat betekent niet wat je misschien denkt dat het betekent. Als je zin hebt in diepe filosofische speculaties, kijk dan naar mijn verzameling materiaal over de Boeddhistische Filosofie van Leegte op mijn site.
Voor vandaag zal ik leegte als volgt samenvatten: de realisatie dat je persoonlijkheid een illusie is – dat wil zeggen, het is geen permanente, onveranderlijke entiteit, het verandert en is de voornaamste bron van al je problemen (en die van mij, uiteraard). In andere woorden: het vastklampen aan ons zelf is de voornaamste bron van onze problemen: het vergroot elke ergernis die we in ons leven tegen komen. Dit kan zich manifesteren als egoïsme, maar ook als opdringerigheid. Teveel nadruk op ons ‘zelf’ kan zich uiten als een gebrek aan zelfvertrouwen, maar ook als trots. Hoewel dit vastklampen de bron van al onze problemen is, volgens het boeddhisme, is de realisatie dat dit waar is behoorlijk lastig. Die realisatie wordt wijsheid genoemd. Deze realisatie van leegte (van inherent bestaan van de persoonlijkheid) is wat het betekent om een Arhat te zijn – althans dat is hoe ik het op dit moment begrijp.
Daarbij moet worden aangetekend dat je niet een arhat bent als je je af en toe realiseert dat je persoonlijkheid zichzelf voor de gek houdt: dat is een begin, maar een arhat voelt het ik helemaal niet meer – ook niet als hij of zij aangevallen wordt, of familie verliest etc. De term ‘realisatie’ wordt gebruikt voor een toestand die permanent is.
Zoals Thubten Chodron het onderwijst omvat Wijsheid ook een ander basaal Boeddhistisch begrip: geloof in karma. In andere boeken over Leegte wordt benadrukt dat je de Boeddhistische filosofie niet verder moet bestuderen dan je kunt zonder geloof in karma te verliezen. Als onze studie van deze zaken het geloof in karma ondergraaft, neem dan een stapje terug.
Dus, dat zijn ze dan: de drie basis ingredienten van het Boeddhistische pad zijn ethiek, concentratie en wijsheid. Wat denken jullie?
(*) N.B. Deze lijst vindt zijn plek in de Lam Rim als beoefening in overeenstemming met het pad van de gemiddelde motivatie. Bodhicitta zit er nog niet bij omdat dit voor de hoogste motivatie bewaard wordt. Bij de ‘gemiddelde’ motivatie realiseren we ons wel al dat we verlost willen worden uit samsara, uit de ronden van wedergeboorte en lijden, maar we zijn nog niet zover dat we willen werken aan de verlossing van alle bewuste wezens.
momenteel bestaat mijn leesvoer uit een boekje van Lama Anagarika Govinda, over het Westerse Boeddhisme en waarin hij oa verteld dat ethiek bij het boeddhisme juist niet op de eerste plaats komt, toch zeker niet als een dogma, eerder als een ideaal. Ethiek moet komen vanuit de eigen ervaring, zoals het eigenlijk in het boeddhisme met alles zou moeten gaan, anders zijn we – volgens Shakyamuni – weeral verkeert bezig.