In Eten, bidden, beminnen van Elizabeth Gilbert (boek en film) ontmoeten we Richard, een westerse volgeling van een Indiase guru die bij alles wat Elisabeth doet kritiek lijkt te hebben- zo helpt hij haar omgaan met de moeilijkheden van leven in een ashram en leren mediteren.
De belangrijkste les die Richard voor Elisabeth heeft is dat ze moet rouwen om de fouten die ze gemaakt heeft en zichzelf moet vergeven.
Uiteindelijk blijkt dat Richard het zelf ook heel moeilijk heeft: gescheiden nadat hij zijn zoon in een dronken bui bijna overreden heeft. Het gevolg is dat hij zijn kinderen al jaren niet gezien heeft en in het reine moet zien te komen met het bijna vermoorden van zijn zoon.
Hoewel ik het boek niet zo boeiend vond, heb ik de film wel met plezier gekeken.
De les die Richard voor Elisabeth heeft is ook de les die hij zelf moet leren – niet omdat het niet onvergefelijk is om je kind bijna te vermoorden, maar omdat het leven door gaat en de enige manier om dat te doen is te rouwen om je verlies en fouten en vervolgens vergeven: jezelf en anderen. Ik weet dat het erg zoet klinkt, maar het is de enige manier.
Als je jezelf eenmaal vergeven hebt is het werk nog niet voorbij: het is ook nodig om te voorkomen dat je die fouten niet herhaalt.
Wat over blijft als het schuldgevoel verdwijnt is spijt. Het onderscheid tussen schuld en spijt wordt expliciet gemaakt in de eerste module van de Discovering Buddhism cursus van de FPMT (in Nederland het Maitreya Instituut). *
Schuld heeft voor velen in Nederland een zware Protestants-Christelijke connotatie – voor mij niet. Als ik het woord gebruik bedoel ik gewoon dat de fouten die we in het verleden gemaakt hebben als een zwarte wolk om ons heen kunnen blijven hangen. Schuldgevoel is als we vast blijven zitten in zelf-verwijt en zelf-medelijden.
Spijt om negatieve handelingen is daarentegen niet meer dan een bewustzijn van die fouten en de bewuste keus ze niet te herhalen.
Persoonlijk denk ik dat Jiddu Krishnamurti wel een punt had wanneer hij zei dat de kans om een fout niet te herhalen het grootst is als we een diep inzicht hebben in de oorzaken en precies waarom het fout was. Boeddhisten zouden dat een realisatie noemen: diep doorvoeld, volledig begrepen…
Toch is een realisatie van hoe fout iets is geweest is niet meer dan het begin: nieuwe gewoonten moeten gevormd worden. De herinnering aan de valkuil, de gevolgen en spijt helpen bij het vormen van nieuwe gezondere patronen.
Ik was recent in de gelegenheid om fouten te herhalen die ik maakte toen ik in de 20 was. Gelukkig bleek het mogelijk niet in die valkuilen te stappen, o.a. omdat ik precies wist waar ze waren. Dat voelde goed, hoe moeilijk de situatie ook was.
Zoet of niet, in de beweging van schuld naar spijt ontstaat de mogelijkheid je leven te veranderen.
Als je hier je eigen schuldgevoelens wil delen – gebruik alsjeblieft een pseudoniem.
Hoe moeilijk is het om fouten uit het verleden NIET te herhalen?
Helpt het om inzicht in het probleem te hebben, in de oorzaken en gevolgen?
*De Discovering Buddhism cursus zoals die in Emst gegeven wordt is bedoeld voor mensen die nog niet veel van het (Tibetaans) Boeddhisme weten. De online versie (zie link hierboven) is gemaakt voor mensen die al wat van het Boeddhisme af weten. In beide gevallen is het doel om kennisoverdracht te combineren met praktische handvaten voor persoonlijke transformatie.
Schuldgevoel is voor mij een subjectief begrip. Het kan zowel positief als negatief worden ervaren. Als last maar ook als instrument van inzicht.
Vergeving is een van de krachtigste elementen van liefde. Maar vergeving is slechts van waarde wanneer het als oprecht wordt ervaren.
Ik bedoelde hier jezelf vergeven, niet iemand anders (of door iemand anders vergeven worden).
Vergeving en schulgevoel betreft meestal een twee-richtingsverkeer.
Maar goed, stel dat je het op jezelf betrekt zonder dat die ander daar niet van bewust is. Dan blijft het een individuele keuze hoe met dergelijke gevoelens om te gaan.
Met oprechtheid bedoel ik eerlijkheid. Vanuit dat standpunt blijf ik eerlijk omtrent mezelf. Mijn idealen en gedrag zijn niet altijd synoniem. Doordat ik dit van mezelf accepteer leef ik een stuk minder gecompliceerd dan mensen die nog niet zover zijn gevorderd en daardoor veelal met zichzelf in conflict zijn.
Dat betekend niet dat ik mijn idealen of mijn spirituele zoektocht verloochen en/of wegwuif, integendeel ik haal daar juist mijn kracht uit. Daar gaat het om. Realiseer dat humor en zelfspot krachtige wegwijzers kunnen zijn op het te betreden pad.
Voor mij is het steeds belangrijk gebleken dat ik goed keek naar dingen die niet helemaal goed of zelfs helemaal mis gegaan waren. In eerste instantie is er vaak het verwijt naar mezelf geweest. Gaandeweg is dat veranderd en nu geef ik mezelf meer de ruimte tot dat rouwprroces en de vergeving van mezelf. Ik kijk meer naar ‘wat er is’ dan naar wat ik zou willen dat er is.
Als je je niet bewust bent/wordt van wat er ‘mis’ gegaan is, dan zul je een volgende keer geheid weer de fout ingaan. Dus kijk naar wat er nu eigenlijk gebeurde. Daar kan best moed voor nodig zijn, zoals bij Richard hierboven. Maar inzicht is onontbeerlijk om verder te komen of te voorkomen dat je weer dezelfde fouten maakt.
Er is geen enkele reden om je ergens blijvend schuldig over te voelen. Spijt, schuld, zonde, het speelt allemaal om iets wat reeds geschied is, het verleden. Waarom zoudt ge u daarover schuld op de eigen nek nemen? Het verleden is onveranderbaar.
• Spijt hebben over wat je anderen hebt aangedaan, hun hebt laten lijden is natuurlijk juist. Maar het is beter zichzelf voor te nemen dit soort daden in het vervolg te vermijden, ge hebt immers een keuze en ge hoeft dezelfde fout niet opnieuw te maken. Dat vereist wel een minutieus bewustzijn, want gewoonten zijn soms erg halsstarrig.
• Het gaat er denk ik niet om “nieuwe gewoonten te vormen”, want je oude gewoonten waren ook al niet best. Gewoonten, hoe positief ze ook lijken, zijn allemaal een poging om ergens een houvast te vinden. In dit leven is echter nergens een houvast te vinden, ge moet constant meebewegen op de stroom der onafgebroken veranderingen. Het leven vraagt steeds om een nieuwe houding ten opzichte van nieuwe omstandigheden. Gewoonten zorgen er voor dat je versteent, verstijft; het verleden heeft je in de greep. Gewoonten zijn machinale automatismen, wie echt vrij wil zijn dient vrij te zijn van alle gewoonten.
• Gelukkig zijn is de enige ware religie. Als je gelukkig bent, hoef je geen spirituele regels te volgen, en is het mogelijk om al die oefeningen en de hele rataplan achter je te laten. Maar we zijn over het algemeen geleerd om het geluk af te zweren, reeds vanaf onze vroege jeugd. Als klein kind konden we nog spontaan zijn, maar al snel zijn we in het keurslijf der maatschappelijke conditioneringen geduwd. Natuurlijk zijn regels nodig waar mensen communiceren en samenleven, maar dat is niet alles. Ge moet dus leren weer te worden als kinderen, dat is wat Christus bijvoorbeeld verkondigde in de Evangeliën. En dat is de waarheid, wie spontaan totaal zichzelf kan zijn “als” een kind, is de Boeddha, de Christus, de Krishna. Die heeft geen godsdienstig keurslijf nodig, hij is zichzelf tot wet, spontaan.
Gelukkig zijn, de enige ware religie. Hoe eenvoudig kan het leven zijn. Hoe eenvoudig kan het denken zijn.