De uiteindelijke vrijheid waar filosofen over praten, existentiële filosofen in het bijzonder, gaat niet over de wereld, maar onze ervaring van de wereld. In de woorden van psychotherapeut Irvin D. Yalom (mijn vertaling):
In de wereld heeft niets betekenis, behalve door onze eigen creatie. Er zijn geen regels, geen ethische systemen, geen waarden; er is geen externe scheidsrechter, geen groot plan in het universum…
Het bestaan zo te ervaren is een duizelingwekkend gevoel. Niets is als het lijkt. De grond onder de voeten lijkt te splijten. Inderdaad wordt ‘grondloosheid’ vaak gebruikt als term om een subjectieve ervaring van verantwoordelijkheidsbesef te beschrijven. p. 221, Existential Psychotherapy
Hij voegt toe: ‘We scheppen onze wereld op zo’n manier dat ze onafhankelijk schijnt te zijn van ons eigen gestel‘ (p. 222). En ‘onze zintuigen zeggen ons dat de wereld er ‘is’ en dat we haar binnenkomen en er weer uit vertrekken‘ (p. 222).
Dat klopt, niet waar? Dat is wat we ervaren bij het wakker worden en slapen. Maar het feit is, net zo helder, dat we deze wereld niet verlaten bij het slapen, net zo min als dat we bij het wakker worden weer terug komen. Hoewel sommige theosofen het daarmee oneens zouden zijn. Leadbeater bijvoorbeeld ging er vanuit dat onze ziel op nachtelijke reizen ging, of we ons daar nu iets van herinnerden of niet.
Mijn centrale vraag in dit stuk is: als be geloven dat we geen vrije wil hebben, wat voor invloed hebben we dan op ons eigen leven?
Dit klinkt misschien theoretisch, maar toen ik les gaf had ik leerlingen met allerlei diagnoses. Een jongen die met ADHD gediagnosticeerd was zei me: Ik kan er niets aan doen, ik heb ADHD. Hij gaf daarmee aan dat ook als was er iets dat hij had kunnen doen om zijn functioneren te verbeteren, hij ging het niet doen want de volwassenen in zijn wereld hadden hem een prachtig excuus gegeven om zijn leven lang hyper te blijven.
Hoeveel onderzoek er ook komt dat aantoont hoeveel invloed genen en omgeving op ons hebben… het basale feit verandert niet: als we zelf geen verantwoordelijkheid nemen voor ons leven, kan niemand dat doen. In zijn hoofdstuk over verantwoordelijkheid deelt Yalom zijn ervaring in het helpen van patiënten in het verantwoordelijkheid nemen voor hun leven.
Hij constateert echter ook (p. 268) dat ‘veel therapeuten professioneel verantwoordelijkheid belijden, maar in hun hart geloven in de sturing van omgeving op het individu‘.
Om deze veel voorkomende neiging in het hart van zijn publiek tegen te gaan, analyseert hij wat er voor zorgt dat er op zijn minst een soort vrijheid is. Ten eerste (p. 271): we scheppen onze omgeving. Sommige mensen creëren ruzie waar ze ook komen. Anderen vinden overal hulpvaardigheid. Het verschil is in het persoon, de omgeving volgt.
Maar, verantwoordelijkheid nemen is uiteindelijk, zoals Yalom suggereert, verantwoordelijkheid nemen voor de ervaring van ons leven. Hij citeert de oude filosoof Epictetus die zei (p. 272):
Ik zal dood gaan. Ik zal gevangen genomen worden. Ik zal verbannen worden. Maar moet ik kreunend sterven? Moet ik ook nog klagen? Kan iemand me verhinderen met een glimlach verbannen te worden? De meester dreigt me te ketenen: wat zeg je? Mij ketenen? Mijn been zal u ketenen – ja, maar niet mijn wil – nee, zelfs Zeus kan mijn wil overwinnen.
Yalom gaat zo ver om te zeggen dat ‘De houding ten opzichte van de situatie is de essentie van mens zijn.‘ (p. 272)
Wat denken jullie… Is er vrije wil? Zijn we gedoemd het leven op een bepaalde manier te ervaren?
“Als we zelf geen verantwoordelijkheid nemen voor ons leven, kan niemand dat doen” vind ik een mooi gezegde.
Ik denk, dat iedereen voldoende vrijheid heeft in zijn leven om te leren van de ervaring in dat leven, maar veel mensen gebruiken zelfs dat klein stukje vrijheid niet.
De mate van vrijheid zal ook voor iedereen verschillend zijn. Niet iedereen kan bijvoorbeeld een spiritueel pad gaan, maar iedereen kan wel dat stukje gaan waar hij aan toe is.
Je ziet echter dat mensen die het spirituele pad willen gaan ook in bepaalde ideeen gaan vastzitten, waardoor ze hun eigen ontwikkeling blokkeren. Mensen, die een zodanige vrijheid hebben, dat ze een spiritueel pad kunnen gaan, hebben een extra grote verantwoordelijkheid voor hun leven.
Daar zie je toch terugkomen dat op dat niveau meer vrijheid meer verantwoordelijkheid betekent.
Gaan we wel de weg die we gekozen hebben of volgen we de weg die we gaan? Scheppen we een eigen wereld of doet de wereld ons iets creëren. Hebben we een eigen wil of doet de wil ons dat geloven? Evolueert een vrij wil naar meer verantwoordelijkheid of naar meer loslaten?
Ik ben er nog niet uit
Evolueert vrije wil naar meer verantwoordelijkheid of is het andersom, hoe meer verantwoordelijkheid we ‘nemen’ hoe meer vrijheid we krijgen? Of hoe meer we loslaten hoe vrijer we worden?
In hoeverre is vrijheid iets anders dan vrije wil?
Veel vragen inderdaad, en het antwoord is ongewis, maar ook niet altijd van belang.
Wel zegt men dat als je een spirituele weg gaat, het karma dan sneller gaat werken, dus meer keuzes oplevert en dus dit zou er dan voor pleiten, dat meer verantwoordelijkheid nemen, meer vrijheid betekent. Even ervan uitgaande dat vrijheid hetzelfde is als vrije wil.
Vrijheid is ook iets dat van buiten af naar ons komt. In sommige landen, in sommige families is er weinig vrijheid, terwijl er wel een vrije wil kan zijn. Of beperken deze ‘uiterlijke omstandigheden’ onze vrije wil, omdat deze erdoor beknot wordt? Ik denk het bij nader inzien niet, omdat we niettegenstaande deze belemmeringen toch door kunnen gaan.
Een mooie drie eenheid is het geworden, van vrijheid, verantwoordelijkheid en wil.
Mag ik ook even vrij associëren?
Het hoofd, het hart en de hand.
Oftewel: het geheel, de dualiteit (yin en yang) en de beweging die dat veroorzaakt.
De wil creeërt de lessen, omdat je met de wil bepaalt of je naar iets handelt of niet. Door te handelen zie je terug wat je doet, omdat het een effect heeft (of dat als je niets doet, er niets gebeurt).
Je ziet jezelf weerspiegeld.
Op vele manieren staat in jouw stuk, Katinka, wat verantwoordelijkheid is. Het leven, jouw leven, leiden(lijden).
Het is een sprong in het ongewisse, omdat niemand weet hoe het is om jou te zijn, jij bent de enige die dat kan zijn. Niemand weet wat je zult tegenkomen als jij jouw leven leidt.
Het is het openen van het hart, of een bloem die in bloei moet komen als je het mooi wil zeggen. Verantwoordelijkheid komt in de adolescentie, er is daar ook een fundamentele eenzaamheid die onder ogen moet worden gezien.
En tenslotte de vrijheid, om dat te kunnen doen, die verantwoordelijkheid te nemen, waar die je ook brengt.
Ik heb helaas niet de indruk dat in onze verregaand, individueel en collectief, verziekte samenleving hier iets van terechtkomt.
Het is voornamelijk verwarring, chaos.
Het is de wereld van het ego die de boel beheerst en onder controle houdt. Het is het ego dat zo gegroeid is omdat wat we geworden zijn, beter niet ongecensureerd naar buiten mag nu de spanningen en de verwarring zo groot zijn geworden.
Er is zoveel wat wel moet en niet mag, zoveel wat het hart niet verdragen kan, zoveel wat naar het onbewuste is gedirigeerd omdat het sociaal niet wenselijk is, zoveel dat we niet meer snappen, dat we voornamelijk nog bezig zijn met een maskerade en te redden wat er te redden valt.
Als je vraagt: zijn we gedoemd het leven op een bepaalde manier te ervaren, vind ik dat op zich al een enorm schizofrene vraag.
Het leven doet zich aan ons denken voor als een gang van A naar B, van jong naar oud, maar is eigenlijk een zich openbaren wat daarbinnen zit, wat we zijn. Het groeit, het bloeit, en dan vergaat het weer.
Dat we zo ingewikkeld zijn geworden kan voor ons denken boeiend zijn, maar het is eigenlijk een verzieking die niet meer houdbaar is.
Het is niet voor niets dat in het denken, wat altijd het spiegelbeeld van de werkelijke werkelijkheid is, duurzaamheid nu het sleutelwoord is.
in de i tjing onderscheid men de denkwereld en de ervaringswereld, die 2 dingen hebben een afzonderlijke plaats en richting (letterlijk), iedereen leeft zo volgens zijn eigen systeem. Soms denk ik wel eens dat ik al mijn beslissingen in mijn slaap neem omdat ik in de waaktoestand regelmatig last heb van deja-vu’s, de verklaring die ik daarvoor bij mezelf heb gevonden is dat ik als ik slaap alle plaatsen waar ik naartoe moet, of graag wil zijn, al van tevoren bezoek met als gevolg dat ik in de waaktoestand het gevoel krijg dat ik er al eerder geweest ben.
Dat zou heel goed kunnen Rafie.
Ik heb zelf ook het gevoel dat mijn droomwereld beslissender, echter, is dan mijn waakwereld.
Ik heb daar ontzettend mee zitten stoeien in ieder geval.
Mijn vrije wil laten beslissen door de droomwereld, die helderder aanwijzingen gaf.
Zeker het gevoel in de ochtend duidelijker dan daarna, als het alledaagse gevecht de overhand neemt en het gevecht van het ego aan kracht wint.
ja Margje, het klinkt misschien een beetje raar, maar ik ben in mn leven meedere malen (in de waaktoestand) op plaatsen beland waar ik daar soms al meer dan 10 jaar eerder over had gedroomd voordat ik er voor het eerst kwam.
Leuk. Maar jouw verklaring zegt: ik..ik..ik… alsof je het allemaal zelf in de hand heb, doet.
Dat is niet zo, het gebeurt je toch gewoon?
Vervolgens ben je erover gaan denken, een verklaring zoeken (dat is inderdaad zo als jij beschrijft dat de in de I Tjing staat, het denken leeft in het verleden. Daardoor is denken stilstaan, en dat zeggen wij ook: ergens bij stilstaan.)
En in die verklaring ben je het jezelf gaan toerekenen, zoals het denken alles verIKt, de blinde vlek die een mens heeft voor zichzelf noem ik dat.
Terwijl uit jouw ervaring toch blijkt dat je geen vrije wil hebt?
Mag ik je iets vragen? hoe waren die dromen over die plekken die je je kon herinneren, rustig of emotioneel of… wat was `de kleur`?
(je hoeft niet te antwoorden natuurlijk)
Margje,
Over de vrije wil zijn we een beetje uitgepraat denk ik.
Wat betreft het denken en de samenleving en zo hebben we dezelfde ideeën.
Maar wat ik jou wilde vragen: wat dóe je met jouw ideeën? Ga je een pad, probeer je iets in jezelf te ontwikkelen of blijft het bij de observatie?
Of vindt je dat dat allemaal geen zin heeft en leidt je je leventje maar en wacht tot je dood gaat? Wat is jouw verantwoordelijkheid als mens? Wat is je doel?
Of vind je de vraag te persoonlijk? Je hoeft niet te antwoorden. Of is dat iets waar we off-line over moeten praten?
Het is natuurlijk zo, dat iedereen op deze site kan komen en zien wat er gezegd wordt. En dat vind ik wel een beetje eng. Dingen kunnen tegen je gebruikt worden, maar aan de andere kant hoeft Margje niet jouw naam te zijn en hoef ik ook niet Lucas te heten, maar misschien heet ik wel John of iets dergelijks? Of misschien ben ik ook wel eens een andere persoon, die hier reageert en heb ik 2 namen?
Je was trouwens nogal positief over Belgen? Ik ben ook Belg of eerder: ex-Belg.
Hoi Lucas,
Zou je je willen beperken tot opmerkingen die met het onderwerp van de post te maken hebben? Dit is geen hyves.
Hoi Lucas- of niet Lucas- ik wil wel antwoorden maar het mag niet van de baas. Hyves doe ik niet aan, dus dat kan ook niet.
Dus misschien wil je, Katinka, zo goed zijn mijn e-mailadres aan Lucas te mailen?
🙂 Ik heb jullie een mail gestuurd met beide emailadressen. Veel plezier.
Bedankt!
Hi Margje, sorry voor mijn late reactie, ik heb deze site een paar dagen niet bezocht, Je woorden en visie op de wereld spreekt me zeer aan. Idd heb ik de neiging om mijn levensomstandigheden op te vatten als zijnde “van mij”, ik beleef de dingen idd teveel vanuit mijn ego, maar aan de andere kant weet ik niet goed wat ik nog kan doen voor de wereld om me heen, ik heb zoveel persoonlijke vrijheid (eigen huis, momenteel geen geldzorgen, leuk werk, lieve vrienden, tijd aan mezelf, een lieve moeder, goede medicijnen tegen mijn kwaal) dat ik het leven momenteel niet als een strijd ervaar. Ik geniet van mijn leven en dat is wel eens anders geweest. En ik voel me daar niet schuldig over, ik beschouw het als mijn recht om gelukkig te zijn.
Wat betreft mijn dromen, ik heb vroeger vaak over een meer gedroomd waar ik in mijn droom heen ging, ik had de omgeving van mijn droom precies uitgetekent op papier, ik bezocht het meer gemiddeld 3 x per week in mijn dromen en herrinnerde me het altijd als een erg fijne plek waar ik tot rust kwam, jaren later toen ik hier kwam wonen waar ik nu woon ontdekte ik dat het meer echt bestond, het lag ca 3 km van mijn huis, en het zag er in het echt precies zo uit als ik er altijd over gedroomd had (net als op mijn tekeningen) en ben daarna daar vaak gaan wandelen met de hond en een vriendin en er idd tot rust gekomen.
Margje, het is interessant dat je zegt dat denken stilstaan is, het lijkt op hexagram 52 uit de itjing, de stilstaande bergen als beeld van meditatie. Maarja, dan kan je bijna zeggen dat alles altijd stilstaat, tenminste als je ervan uit gaat dat alles uit het denken (de geest) ontstaan is. Of je kan zeggen dat denken een deel van de verandering is.
het artikel Vrije wil: denken of voelen? raakt denk ik de kern. Ons vrije denken wordt bepaald of in de meeste gevallen beperkt door onze emoties. Er zijn maar twee primaire emoties: angste en liefde. Helaas overheerst bij de meeste mensen de eerste. The law of attraction (The secret is daar ook op gebasseerd) is een prima middel om dat te illustreren. Die wet stelt dat gelijke vibraties (gedachten en emoties zijn ook vibraties, de laatste de sterkste) elkaar aantrekken. Dus als wij denken dat we die dure auto of het grote huis willen hebben ligt daar een tegengestelde emotie aan ten grondslag, namelijk schaarste of minderwaardigheid of vul zelf maar in. Ergo… dat visualiseren mislukt hopeloos. pas als onze emoties in sync zijn met onze gedachten zal het wel lukken, maar ja. Dan zijn we al zo gelukkig, dan hoeft die auto of dat huis niet meer. En dan hebben we meteen het bruggetje van katinka: van vrije wil naar geluk. Die liggen in elkaars verlengde naar mijn idee. Wie vrij wil zijn in zijn denken zal door zijn emoties heen moeten prikken. Om nog een commercieel voorbeeld in de ring te gooien: Mevrouw Brandon Bays heeft daar op basis van haar eigen ervaringen een mooie oefeningvoor bedacht. Ze noemt het de emotionele reis. Hierin wordt je aan de hand van een aantal repeterende vragen door je emoties geleid tot je kern. Na een aantal lagen van alle mogelijke variaties op de emotie angst is die bij iedereen gelijk: liefde. Oftewel de bron, het alles, het nulpuntveld. Of zoals ik als harry Potter fan het zou noemen: dat-wat-niet-genoemd-kan-worden. Katinka stelt dat geven aan de basis van geluk ligt. Ik zou het iets anders willen omschrijven. Loslaten is het credo. Als je kunt loslaten kun je ook geven. Als je kunt loslaten (je angst) kun je vrij denken, als je vrij bent in je denken wordt je gelukkig.