Verlangen & spirituele ontwikkeling: wat gedachten

Verlangen heeft een slechte naam in veel spirituele kringen, maar in andere wordt het gezien als DE fundamentele bron van alle spirituele groei. In dat debat heb ik lange tijd in de eerste groep gestaan, maar na het lezen van I.K. Taimni’s Yoga Sutras van Patanjali, denk ik dat het belangrijkste punt is het niveau waarop je kijkt.

De yoga sutra’s
van Patanjali
I.K. Taimni
Taimni’s heeft geen makkelijke stijl – maar toch begin ik maar met een citaat – hou even vol (Eng. pp. 394-395; NL: pp. 409-410 – vertaling gemoderniseerd).

De door onze gedachten, begeerten en handelingen op gang gebrachte krachten zijn gecompliceerd van aard en brengen allerlei gevolgen teweeg, die moeilijk volledig te classificeren zijn. Maar alle laten ze een Samskara of indruk achter, die ons op de een of andere manier in de toekomst zal beperken. Zo produceren onze begeerten de potentiële energie, die ons onweerstaanbaar trekt naar de omgeving en de toestanden, waarin ze bevredigd kunnen worden. Handelingen brengen neigingen voort, die het makkelijker maken om die handelingen te herhalen in de toekomst en die als ze vaak genoeg herhaald worden, vaste gewoonten kunnen vormen. Als bovendien onze handelingen andere mensen op een of andere manier beïnvloeden, verbinden ze ons aan die mensen met karmische banden en brengen ons aangename of onaangename ervaringen. Onze gedachten produceren ook samskaras en hebben begeerten en handelingen tot resultaat, overeenkomstig hun aard.

Als we echter deze verschillende soorten van mentale en fysieke activiteiten eens analyseren, zullen we merken dat er zich aan hun basis steeds de een of andere begeerte bevindt, die het denken voortjaagt en deze gedachten en handelingen tot resultaat heeft. Begeerte in zijn meest omvattende betekenis is dus een meer fundamentele factor in ons leven dan onze gedachten en handelingen, omdat hij de verborgen kracht is, die denkvermogen en lichaam op allerlei manieren opdrijft terwille van zijn eigen bevrediging. Zodoende is het denkvermogen grotendeels het instrument van begeerten en zijn ononderbroken werkzaamheid is het gevolg van de voortdurende druk van deze begeerten. “Begeerte” is natuurlijk geen geschikt woord om die subtiele kracht te beschrijven, die het denken op diens hogere niveau voorstuwt en die het bewustzijn kluistert aan de luisterrijke werkelijkheden van de geestelijke gebieden. Het woord, dat in het Sanskrit gebezigd wordt voor deze kracht, die op alle niveaus van het denkvermogen werkt, is Vasana.  … [Vasana is] de universele kracht die het denkvermogen voortdrijft en de ononderbroken reeks van diens veranderingen veroorzaakt, die het bewustzijn gevangen houdt.

Om dit citaat te kunnen begrijpen, moeten we eerst terugdenken aan de basale bewustzijnsniveaus waar de meeste spirituele tradities, inclusief theosofie, rekening mee houden. We nemen meestal aan dat verlangen of begeerte een emotie is. Misschien is dat ook zo, maar de bewustzijnsniveaus kunnen niet zo makkelijk helder van elkaar gescheiden worden als de ingrediënten van een maaltijd in de koelkast. Taimni zegt terecht dat onze verlangens onze gedachten en handelingen sturen. Andersom is ook waar: onze gedachten beinvloeden onze gevoelens en handelingen.

Taimni zegt in feite dat verlangen fundamenteler is, ook al beïnvloeden ze elkaar. Hij zegt ook dat er verlangens zijn die egoïstisch zijn, dierlijk enz. Maar dat er ook verlangens doorwerken op hogere niveaus. Hij constateert dat die verlangens nauwelijks begeerte genoemd kunnen worden in de gewone zin van het woord, maar in plaats van een ander Engels woord dan ‘desire’ te kiezen, gebruikt hij Sanskriet om het uit te leggen. Hij impliceert dat er in het Engels geen woord is dat kan helpen onderscheid te maken tussen hogere en lagere verlangens. (In het Nederlands is het net zo lastig).

Maar toch, in de psychologie is er wel zoiets: Maslow’s hiërarchie van behoeften. Deze hiërarchie begint met de meest basale behoeften: comfort, voedsel, sext etc. Dan komen, veiligheid, liefde, achting (van onszelf en van anderen) en bovenaan: zelf-realisatie – ethiek, problemen oplossen, zelfontplooiing etc. Voor ons doel is het van belang op te merken dat Maslow aan het eind van zijn leven nog een niveau toe voegde. Voorbij zelf-realisatie komt zelf-overstijging.

Psychologen dachten oorspronkelijk dat om een niveau te bereiken alle niveaus daar onder vervuld moesten zijn. Iemand heeft pas ruimte om creatief te zijn als er genoeg brood op tafel is. Maar iemand die op een hoger niveau functioneert zal alleen van voedsel alleen tijdelijk een prioriteit maken, en daarna zo snel mogelijk weer voor bijvoorbeeld zelf-expressie kiezen.

Dus, wat betekent dit allemaal voor ons? We zullen toch wel onze verlangens volgen. Het helpt om je bewust te worden van je verlangens, zodat ze gezuiverd en gestuurd kunnen worden.

De basale vraag is: bestaat die hiërarchie? Met andere woorden: zijn die behoeften werkelijk onderling afhankelijk? Armoede is in veel spirituele tradities een ideaal, en daarmee worden die mensen die dat toepassen op het laagste niveau gebracht. Betekent dit dat ze niet meer spiritueel groeien?

Ik denk dat Taimni gezegd zou hebben dat zolang het lichaam doorgaat en gezond is, de hogere niveaus kunnen functioneren.