In reactie op Margje / Merel’s opmerkingen over vrije wil ben ik een serie stukjes over vrije wil aan het schrijven. Dit is de eerste.
Er is een stroom in onze maatschappij die vindt dat alles door omstandigheden bepaald is: genen, conditionering, achtergrond, geld … Maar afgezien van genen zijn dat allemaal zaken die te maken hebben met mensen die op elkaar reageren. Het Vrije Wil debat kan ook gezien worden als een debat over verantwoordelijkheid: Wie is verantwoordelijk? Als er geen vrije wil is, betekent dat een gebrek aan verantwoordelijkheid? Of is het andersom: we kiezen ons leven… betekent dat ook dat we laakbaar zijn als er iets mis gaat? Zoals een overstroming?
In het filosofische debat zijn er weinigen die hierin een extreem standpunt in nemen. Weinig filosofen vinden dat alles in ons leven een keus is, maar zij die The Law of Attraction of The Secret propageren zitten hier vaak heel dicht bij. Ze vinden dat we verantwoordelijk zijn voor alles in ons leven. Of het nu gaat om ziekte, financiële crisis, werkloosheid, alcoholisme of een aardbeving.
Aan de andere kant van het spectrum staat een even kleine groep die vindt dat mensen totaal bepaald worden in wie ze zijn en wat ze doen: genen, God en omstandigheden bepalen alles. Nogmaals: de meeste filosofen zitten ergens tussenin: er zijn dingen buiten onze controle, maar er zijn ook dingen die we actief kiezen.
Zelfs theologen denken over het geheel genomen niet dat de alwetendheid van God betekent dat het individu geen vrije wil heeft. Om dat te kunnen beargumenteren kwamen ze met ‘Middle Knowledge’. God weet onze opties en kent onze wil en kiest er voor ons de vrijheid te geven onze eigen fouten te maken. Dit betekent niet automatisch dat Hij de uitkomst kent. (Ik hoop dat ik dat juist samengevat heb)
De tweede wereldoorlog bracht het debat terug bij de essentie: wie van de velen die mee gedaan hadden waren echt verantwoordelijk? In welke mate kan Duitsland als geheel schuldig gevonden worden? De Nurenberg processen waren een oefening in het uitzoeken van morele en wettelijke verantwoordelijkheid. Gebaseerd op het idee van Misdaden tegen de Menselijkheid waren ze revolutionair: ze veroordeelden mensen op grond van zaken die legaal waren toen ze het deden. Dit illustreert, net als de film ‘The Reader’, dat er in deze zaken geen zwart en wit is. Het resultaat van sociale processen was zwart, maar individueel leefden de meeste mensen in grijs. Dat is het meest zorgelijke van de Tweede Wereldoorlog: hoe makkelijk het zo fout kon gaan.
Politici, filosofen en theologen kozen er na de tweede wereldoorlog in grote getalen voor om de individuele verantwoordelijkheid centraal te stellen. Culturele relativiteit heeft een grens. Massamoord en genocide zijn kwaden die bevochten moeten worden.
Of in andere woorden: ethiek en wet zijn niet het zelfde, maar in Neurenberg werd ethiek wet. Eventjes.
Dit is het eerste stukje in een serie over de vrije wil.
Wat denken jullie: hebben we vrije wil? Hebben we verantwoordelijkheid? Zijn we bepaald door genen, neurologie en omstandigheden?
Ik denk dat verantwoordelijkheid nemen in het leven hand in hand gaat met begrip en respect voor de wereld zowel in het groot als in het klein, naarmate je ouder wordt als mens krijg je meer ervaring en die ervaring kan je dan gebruiken om stabieler in het leven te staan dan vroeger. Alles wat zich afspeelt in je leven heeft een functie, alles maakt uit, alles wat je doet is belangrijk, als je zelf in de gewone dingen betrouwbaar bent geworden dan is iemand pas zoals die behoort te zijn, deugdelijkheid is alleen maar plezierig, ik vind dat men in het algemeen moet streven naar perfectie omdat de dingen die zich afspelen in een ieders leven dan aan waarde winnen. Hoe het kan dat de dingen in iemands leven een combinatie van cultuur en mogelijkheden zijn is onvoorstelbaar om te beseffen, het lot wordt in de schoot geworpen, elke beslissing daarvan is van god(lees:de maatschappij)
Vrije wil is een lastig onderwerp, waarover mijn gedachten en ideeën steeds heen en weer geslingerd worden.
Het ligt er ook een beetje aan op welk ‘niveau’ (daar heb je ‘m weer..) je het over vrije wil hebt. Zoals het stuk hierboven vanuit de ‘persoon’ bekeken of kijk je vanuit het niveau van ‘het geheel.’ Oftewel: vanuit de druppel of vanuit de oceaan… Kan een druppel in de oceaan beslissen hier of daar heen te gaan?
Op het ‘persoon’niveau zegt Bruce Lipton : “wanneer een voorgeprogrammeerd gedrag [vanuit het onbewuste, reflexmatig] zich ontplooit, kan de waarnemende bewuste geest zich erin mengen, het gedrag stilzetten en een nieuwe reactie creëren. Zodoende biedt de bewuste geest ons een vrije wil, wat inhoudt dat we niet slechts slachtoffers zijn van onze programmering. Om ons hiervan los te maken moeten we echter volledig bewust zijn, anders neemt het de programmering het weer van ons over.”
Op het ‘oceaan’niveau, het niveau van het Zelf of het Geheel, bestaat er geen persoonlijke vrijheid of vrije wil. Je beweegt mee met het geheel, de stroom van de oceaan brengt je ergens heen.
Vanuit het niveau dat weer boven het ‘oceaan’niveau uitstijgt bestaat er geen persoon meer en heb je het niet meer over wel of geen vrije wil.
Dit is waar het bij Advaita steeds over gaat, dat er geen persoon geen ‘ik’ bestaat. Eerlijk gezegd kan ik daar niet zo goed mee overweg. Ik kom dan ook al snel bij die verantwoordelijkheid uit waar Rafie het over heeft. Er zijn mensen die zich ‘verlicht’ noemen en ‘dus’ niet verantwoordelijk zijn (zeggen ze) voor wat de ‘persoon’ doet, want zij zijn níet die persoon. Dat je niet die ‘persoon’ bent, daar kan ik het wel mee eens zijn, maar dat je dan niet meer verantwoordelijk bent voor wat die persoon doet… dat wil er bij mij niet in.
Vanuit de Advaita hoek kreeg ik hierover eens het volgende antwoord: “het hele thema van verantwoordelijkheid nemen gaat op binnen de illusie dat er een ‘iemand’ is die verantwoordelijk zou zijn. Die iemand is er eenvoudig niet. Dat is geen vrijbrief om maar aan alle neigingen toe te geven die opkomen. Zolang we geloven in de persoon, heeft het concept van verantwoordelijk zijn betekenis, en praktisch nut.
Als we door de droom van het individu heenkijken zien we dat het allemaal een droom was. Het leven gebeurt gewoon , wat voor ideëen we er ook over hebben, wat we er ook vinden. Goed en kwaad zijn concepten van het denken. De realiteit is neutraal. De dictator is evenzeer een uitdrukking van eenheid als moeder theresa. Dit is voor het denken onacceptabel, en zo gaat de strijd door.”
De vraag is ook of vrijheid een filosofich of wetenschappelijk probleem is. De meeste tegenstanders van vrijheid zeggen dat alles door elektrische schakelingen in de hersenen of zoiets bepaald worden.
Terwijl je ook, filosofisch, over de eigen ervaring kunt spreken, kun je een wilsimpuls zodanig ervaren dat je weet dat het een vrije daad is?
Overigens zegt Rudolf Steiner dat een vrije daad niet noodzakelijk een goede daad is. Je kunt, ook al ken je de precieze beweegredenen tot een daad, dat nooit zeker weten. Het is altijd afwachten hoe hij valt.
Je kan er als mens voor kiezen je vrijheid te laten bepalen door een orakel of door een filosofie, iedereen is onderhevig aan smaak, mensen zijn niet allemaal hetzelfde, juist door de mogelijkheden die we hebben voelen we ons vrij, ik denk dat de dingen zoals we ze in de eerste 3 jaar van ons leven onbewust hebben meegemaakt bepalend zijn voor onze levenshouding. In dat opzicht kan je stellen dat we een slaaf zijn van de gebeurtenissen in die in de tijd plaatsvinden als je er tenminste het leven zo ervaart dat de toekomst uit het verleden voortkomt. Ik denk in de loop van je leven nemen je mogelijkheden toe en daarna weer af, net als de seizoenen van het jaar. Het enige wat werkelijk vrij maakt is je leven beschikbaar stellen ten dienste van de hogere wil van het universum. omdat het universum groter is dan wij als individu, als wij als mens zelf groot willen zijn dan eindigt het toch alleen maar in zwarte wanhoop en teleurstelling. Wij hebben het eeuwige leven niet hier op aarde en we zijn werkelijk de slaven van onze voorouders en van wat zij allemaal hebben gedaan……
Goed, dan zal ik ook maar een duit in het zakje doen, inderdaad een onderwerp waar eigenlijk alles bij elkaar komt.
Er is veel te veel over te zeggen, maar een beetje ingaand op jouw verhaal Katinka
Verantwoordelijkheid. Hoe kun je verantwoordelijkheid nemen terwijl je voor het grootste deel geen idee heb wat je doet, waarom en hoe je iets doet? We worden uiteindelijk wel vergeven, want we weten niet wat we doen, daarin heeft de bijbel gelijk.
We bevinden ons in een mist en als die optrekt schrikken we ons te pletter, dat is toch zo ongeveer de situatie waar we in zitten. Of noem het een droom, want het moet altijd verfraait.
Die neurenberg-processen waren gewoon een walgelijke vertoning, om het publiek iets van wraak, genoegdoening voor te schotelen. Mijn moeder heeft dat in ieder geval zo ervaren. Als een vertoning, een theater, politiek zoals die nu ook is.
Eén grote schaamte, want had nederland niet zo’n miljoen joden gedeporteerd? Hadden wij het hier dan wel gewusst, willen wussen? Boter op het hoofd!
Ondertussen waren achter de decors alle grote nazi-wetenschappers al stiekum naar Amerika gehaald. Ondertussen werden daar de plannen gesmeed voor het militair-industriële complex dat later ging boomen, het grootkapitalisme dat de wereld beheerst, en dat de huidige graaicultuur werd toen de muur viel en het westen had gewonnen. Nog steeds allemaal boter op het hoofd!
Gelukkig dat de weldenkende mens hier woorden voor heeft als oefening in morele en wettelijke verantwoordelijkheid…
De vraag is toch: hoe kunnen mensen zo ziek zijn dat ze dat soort dingen doen als in die oorlog? Wat is er mis met ons? Je kunt ons alles laten doen, uit onderzoeken later is dat ook wel gebleken. Wij willen niet echt iets weten.
Die individuele verantwoordelijkheid is een absolute wassen neus, ook nu nog laten we alles gebeuren wat het daglicht niet kan verdragen zodat we in de comfort-zone kunnen blijven zitten (vrije wil), ook nu wordt er grootschalig genocide en massamoord gepleegd met onze instemming.
Ook nu wordt er een theater voorgeschoteld dat het voor ons is, noem alleen al het credo “economische groei en werkgelegenheid” of “voedsel voor de armen”(google maar eens op Monsanto als je nog wat wil weten wat zich achter de decors afspeelt).
Je hoeft het maar legaal te maken, en dat is wat steeds dan ook gebeurt, en dan geloven we erin.
Nja, het is de tijdgeest die bepaalt wat er gebeurt en wat wij denken, en het gaat mij nu veel te ver hier hoe alles met elkaar samenhangt. Genen, denken, kosmische straling, aarde, …
Maar als het allemaal voorspeld is, doen wij slechts uit vrije wil wat al te voorzien was. Komisch wel. Ongelooflijk ook, dat er mensen zijn die dat gewoon wisten heel vroeger.
Ik vind het een mooi verhaal dat als je een kikker in kokend water stopt, hij er meteen uitspringt. Maar als je hem in koud water stopt en dat langzaam verhit tot het kookpunt, laat-ie zich gaarkoken. Dat beschrijft onze blindheid t.o.v. onze situatie nu goed.
Dus hoezo vrije wil en verantwoordelijkheid als je je bijna van niks bewust bent, en niet eens wil weten wat zelfs duidelijk zichtbaar is?
Je moet toch eerst jezelf en de wereld (de mensen!) kennen en serieus nemen om verder te komen over het hoe of waarom van de mens.