Hersenen en bewustzijn – Arie Bos 2

Zo’n 80 stoelen staan in de zaal, allemaal bezet. Het begint met wat meer rumoer dan vanochtend: mensen kennen elkaar na de lunch at beter. Dit zijn mijn aantekeningen van de tweede lezing gehouden tijdens een theosofisch weekend over bewustzijn, evolutie en parapsychologie.

De lunch was een heerlijk pittige groene groentesoep (o.a. broccoli zo te proeven), een salade met noten en diverse soorten brood met beleg dat we zelf mochten smeren.

Els Rijneker krijgt de zaal in een keer stil. Er wordt even getest of de werkers buiten de zaal de spreker kunnen verstaan.

Zijn we hersenen, of hebben we hersenen?

Nu horen we alleen in de zaal de spreker niet goed. (opgelost)

Wat is de rol van de hersenen bij spirituele ervaringen?

‘Naturalistisch denken’ bij hersenwetenschappers betekent ‘bewustzijn is niets anders dan hersenactiviteit in andere termen’ volgens het NRC: gevoelens en gedachten kun je zichtbaar maken.

Kan dat wel? Kan een plaatje een gevoel laten zien?

Drie bezwaren hiertegen:

1) Hersenactiviteit kan je zichtbaar maken: objectief. Wat gemeten wordt is zuurstof behoefte, dus niet zozeer of neuronen vuren. Bij die scans gaat het om zuurstof aanwezigheid. Maar bewustzijn kun je niet zien: je weet alleen wat die ander mee deelt. Je weet alleen je eigen bewustzijn. Kant zou dit een categorie fout hebben genoemd.

Bewustzijn = subjectief.

Alles in de wetenschap wordt ‘verdingd’. Richard Dawkins vergelijkt mensen altijd met machines. Mensen iets complexer dan vliegtuigmotoren. Dit is een vorm van reificeren: versimpelen en vervlakken.

Je kunt niet bewijzen dat het leven chemie is, want we kunnen nog steeds geen leven maken.

Nonnen zijn veel gebruikt studieobject voor neurowetenschappers. Hersenen mochten na de dood de hersenen bekeken worden: bij ouder worden: doorbloeden werd minder. Hersenen verschrompeld: alzheimers. Maar dat bleek niet een op een overeen te komen met de tests. Sommige konden de tests goed doen, maar hadden toch verschrompelde hersenen.

Slimme nonnen bleven hun testen veel langer goed doen, ondanks dat de hersenen gekrompen waren.

Dus geen een op een relatie tussen hersenactiviteit en intelligentie.

2) Jennifer Aniston is opeens beroemd bij neurologen. Bij een proefpersoon bleek er een cel te zijn die vuurde als Jennifer Aniston of haar naam gezien werd. Betekent dit nou dat die cel haar kent? Die neuronen kennen alleen de taal van de chemie, van actie potentiaal. Net als computers die alleen maar nullen en enen. Computers snappen niets zelf.

Hebben onze hersenen gevoel voor humor? Arie zegt: wij hebben gevoel voor humor.
Hebben we wel vrije wil?
Benjamin Libet, in 1983, deed een proef met elektroden op het hoofd van mensen. Voordat mensen aangaven dat ze gingen drukken op de knop, was er hersenactiviteit. Toen ging vrije wil de deur uit. Maar Libet zei: in de tijd kun je ook nog kiezen NIET te kiezen.

Maar ja, hij besloot toch zelf op die knop te drukken?

Proef herhaald in Duitsland, die hersenactiviteit was eerder ‘er moet zo gekozen worden’ hersenactiviteit. Christof Hermann.
Moet je je je bewust zijn van een besluit om het jou besluit te laten zijn? Ik kan niet bewust iets aan de neuronen vertellen.  Bewustzijn komt achteraan. Grote vragen als ‘wat wil ik met mijn leven’ komen achteraf. Maar het gewone dagelijkse doen gaat van alles onbewust. Ik ben niet eerst aan het bedenken welke woorden er uit mijn mond moeten komen. Denken gaat grotendeels onbewust.
Sommige mensen lijken bij elk woord na te denken. De meeste mensen niet. Maar dat wil niet zeggen dat het niet hun woorden zijn.

Vrije wil is net zo goed onbewust.

‘The poet does not know what he’ll say,  before he has said it’ T.S. Elliot (citaat niet gecontroleerd)

Ap Dijksterhuis ontkent vrije wil niet. En ook Daniel Dennett zegt dat er wel vrije wil is: ook al is het onbewust.

Dus er kan wel degelijk sprake van vrije wil. De hersenen niet autonoom. Bij pogingen tot mediteren merken we dat hersenen een eigen vrije wil hebben, je kunt er mee worstelen, laten zijn – maar je bent wel potentieel baas in eigen brein.

Baas in eigen brein, als je dat niet kunt zijn, dan is er geen persoonlijke ontwikkeling mogelijk.

Vraag: wat is de rol van het brein bij spirituele ervaringen. Dijksterhuis: in ons bewustzijn komt niet alles binnen wat er in onze hersenen komen. Hersenen zijn dus niet alleen bezig alles bewust te maken. Het is maar goed ook, we kunnen al die informatie helemaal niet verwerken. We kunnen niet twee dingen tegelijk. Ook de nieuwe generatie kan niet multitasken. Een bewuste taak kan gecombineerd worden met een onbewuste taak. En bij een moeilijke vraag hou je op met lopen.

Arie Bos zegt feitelijk dat de belangrijkste taak van de hersenen is het filteren van informatie zodat we niet overvoerd worden. Er zijn mensen bij wie dat tegenhouden door de hersenen niet lukt.

Een voorbeeld is Leslie Lemke een jongen met een IQ van 80. Hij is Blind en speelde na een keer horen een piano concert na. Dat is een voorbeeld van wat we tegenwoordig savants noemen. Een ander voorbeeld is Kim Peek, die kent 10000 boeken uit zijn hoofd. Minstens de helft daarvan zijn telefoonboeken.

Savants missen iets in de hersenen. Kim Peek mist verbinding tussen links en rechts. Daardoor kan hij twee boeken tegelijk lezen: een per oog. Maar hij kan verder helemaal niets.

Op een blauwe dag geboren
Daniel Tammet

Daniel Tammet – savant, intelligent. Hij heeft Asperger, dus weinig empathie. Heeft geleerd wat empathie is door te lezen. Hij schreef ‘op een blauwe maandag geboren’. Zijn brein is sowieso vreemd. Zo is hij ook synesthesist: hij ziet kleuren bij geluid e.d. Getal 5 heeft een bepaalde vorm en kleur. Bij ingewikkelde sommen ziet hij het antwoord in kleuren. Is dat een vorm van helderziendheid?

Het getal heeft pi uit zijn hoofd geleerd en heeft hersenprobleem.

Dus heeft dat ‘savant’ zijn met hersenproblemen te maken?

Dat is uitgeprobeerd. Als je (tijdelijk en zonder operatie) een stuk van de hersenen bij gewone mensen uitgeschakeld – krijgen gewone mensen ook savant eigenschappen.

Hersenen houden rare dingen tegen.

Belangrijke vondsten van wetenschapper vaak bij inslapen, het wakker worden, of tijdens een vrijpartij. Dan ben je er toch niet echt bij. Hoe werkt dat dan?

Voor neurowetenschappers is het heel duidelijk waar die ervaringen vandaan komen: ook de hersenen.

Spirituele ervaringen dus ook in de hersenen: frontal lobe, perietal lobe and temporale lobe. De temporale lob wordt zelfs al ‘The God spot’ genoemd.

Het idee is dat er is een plekje in de hersenen is dat verantwoordelijk is voor het creëren van samenhang tussen onsamenhangende feiten. Dat doen we voortdurend. We nemen veel minder waar dan we denken. De samenhang is onze eigen creatie. Dat is ook bij religie zo.

Arie Bos: kan wel zijn, maar dat doe je met wetenschap natuurlijk ook (samenhang creëren).

Maar klopt het ook: komen spirituele ervaringen hier vandaan?

Een beroemde neuroloog die het tegendeel beweert is Jill Bolt Taylor. 10 jaar geleden had ze een hersenbloeding. Een groot deel van haar temporale en parietale lobs vielen uit. Ze kon geen zinvol woord meer uitbrengen. Bij het hoogtepunt van de hersenbloeding links kwam ze in ‘lalaland’ terecht. Ze had een Unio Mystica ervaring: ze voelde verbondenheid met alles, was een geestelijke wereld ingekomen, er was alomvattende liefde. Maar, die dele waren nu juist uitgevallen, dus die kun je niet de schuld geven.

Door hard oefenen met haar moeder is ze in 8 jaar hersteld mbv haar moeder. Waarschijnlijk lukte dat o.a. omdat ze zo jong was toen ze die hersenbloeding kreeg.

Ze zegt: ik miste toen ik hersteld was dat gevoel van unio mystica. Ik kreeg weer negatieve trekjes. Hoe komt dat? Dat komt omdat ze nu weer overal commentaar op had. Die innerlijke dialoog is in een vorm van taal, dus de taal regio is nodig. Die was bij haar uitgevallen, dus dat zat haar niet meer in de weg.

Ander stuk dat uitgevallen was: gebiedje dat weet waar je lichaam is. Dus als dat uit valt ben je in staat tot lichaamsvrij bewustzijn. Als je dat uit valt, is de eenheidservaring er.

Hoe moest ze dat weer terug krijgen? Dat deed ze door de innerlijke dialoog stil te leggen met meditatie. Dat lukte.

Eigenlijk is de geestelijke wereld er altijd. Net als de sterrenwereld: die is er altijd, maar we zien hem alleen als de zon (van gewoon bewustzijn) niet schijnt.

Het doet denken aan de grot van Plato. Gevangen in de grot, die geketend zijn en alleen maar schaduwen zien. Het schimmenspel lijkt de werkelijkheid. Mocht er iemand vrij worden, dan geloven de gevangen zijn verhaal niet.

Bekende voorbeelden van mensen die het licht gezien hebben zijn bijna dood ervaringen. De een komt verder dan de ander.

Maar ja, neurowetenschappers willen daar ook niets van weten. Maar ja, die mensen hebben ook een echt gehandicapt brein gehad.

—

Vragen.

Frank Visser: we gaan knabbelen aan dit eeuwenoude probleem van ‘lichaam’-geest’.

De wetenschap kiest voor buitenkant. En vervolgens vergeet ze dat ze gekozen hebben. Maar ja, die binnenkant is ook moeilijk toegankelijk.

Heel ongerijmd om bewustzijn uit neuronen te creëren. Maar ja, omgekeerd is ook lastig: bewustzijn uit bewustzijn is cirkelredenering. Maar ja, voor wetenschappers is dat betekenisloos.

Het is niet de hersenen die denken, het zijn wij die denken… Maar hoe werkt dat dan?

Voorbeeld van pi… bedoel je dan dat er een engel is die dat getal influistert? Als het niet de hersenen is, wat is het dan?

Het Akasha-veld
Ervin Laszlo
Hans v. Aurich stelt een vraag over een boek van Laslo ‘akasha veld’. Dat is een Nederlandse bioloog die mensen onderzocht heeft die hun hele leven voorbij zien komen. Maar kan dat wel in die hersencellen? Hoe past dat in uw beeldvorming? [Probleem: we weten helemaal niet hoe onze ervaringen überhaupt in de hersenen zitten, dus kun je ook niet zeggen dat het niet in de hersenen past.]

Arie Bos: hersenen houden het alleen maar tegen, dus de herinnering komt door juist omdat de hersenen het niet tegen houden.

Penfield deed onderzoek bij mensen die geopereerd zijn bij epilepsie. Er werd een blokje weg gehaald. Temporale kwab geprikkeld. De temporale kwab is verantwoordelijk voor herinneringen, denken wetenschappers. Bij dat prikkelen zijn de ervaringen net zo levendig alsof het echt was, en meer herinnering dan ze ooit wisten dat ze hadden. Vreemd genoeg kwamen er beelden tussendoor die niet echt in hun leven gebeurd hadden kunnen zijn. Er kwamen dus ook nog andere beelden tussendoor.

–

Gewone ervaringen zijn lineair. BDE zijn totaal, juist wel gemultitasked.

–

Vraag: iemand heeft een ervaring van licht gehad tijdens een midlife crisis. Dus dat soort ervaringen kunnen ook bij gewone hersenen.

Arie Bos: dat heeft vaak met crisis te maken, of met bewust zoeken. Dus niet alleen mensen waar iets mis mee is hebben spirituele ervaringen. We hebben de hersenen nodig om er zelf achter te komen, fouten te maken, een keus te hebben.

Vergelijk dieren en planten: dieren hebben meer bewustzijn, en ze gaan ook meer ‘dood’. Planten kunnen gekloond worden: dus geen dood.

Wetenschappers zeggen: complex betekent meer bewustzijn. Maar complexe planten hebben geen bewustzijn. Niet zoals wij dat kennen.

Eencellige dieren uit de dierenlijn van de evolutie hebben al een vorm van bewustzijn.

Rob van Vloten: weten we nu wat bewustzijn IS? Zie wat Rupert Sheldrake onderzocht heeft over groepen dieren die migreren: bewustzijn buiten die dieren, denkt Rob.

Arie Bos: we weten allemaal wat bewustzijn is, maar dat wetenschappelijk hard maken en beschrijven is moeilijk.

Frank Visser: Bij die nonnen is sprake van een gradueel verschil. Bij een bepaalde mate van verschrompeling doet de een het beter dan de ander.

Fay van  Ierland: Over bestuderen van De Geheime Leer, ook De Mahatma Brieven: je moet nieuwe hersenpaden maken. Dat aanmaken van die nieuwe hersenpaden, daarbij wordt een oude manier van denken, op jezelf gericht, vervangen door ontvangend denken. Waarbij je denken iets kan opvangen wat je laat zien, wat je inzicht geeft, in wat zij je aangeven. Zonder die verandering in je denken kun je er eigenlijk niets van begrijpen.

Arie Bos: dat is bijna neurowetenschappelijke taal, dat is niet negatief bedoeld. Hoe vaker je een bepaalde gedachte denkt, hoe vaster die in je hoofd blijft zitten en hoe moeilijker ze kunnen veranderen. Blavatsky hoopt dus dat je niet tot een volgende generatie hoeft te wachten, zoals in de wetenschappen.

Lex Willem: Over die halve seconde voordat er op de knop wordt gedrukt, dat er al wel hersenactiviteit was. Hans Gerding vertelde: er kan al iets gemeten worden voordat er een plaatje wordt laten zien. (voorschouw)

Hersenen spelen vooral een rol bij het afremmen van wat er allemaal op ons af komt. Deed mij denken aan wat ik gelezen heb over Zwedenborg, die schrijft dat er allerlei gedachten om ons heen zijn die op ons afkomen. Daar worden we door goddelijke genade van worden afgeschermd. Mensen die stemmen horen, hebben gat in hun schild.

Arie Bos: Dat komt hij veel tegen. Mensen die teveel voelen, die zich niet kunnen afsluiten van anderen. Dat is vreselijk. Het schedeldak zelf is misschien wel deel van dat schild, zegt hij op grond van een ervaring van een patiënt.

Het zou fijn zijn als je dat aan en uit kon zetten: vreselijk nieuwsgierig. Misschien dat meditatie daarbij helpt.

Vraag: Hoe zit het met psychoses?

Dat weten we nog niet. Er zijn medicijnen die helpen de geleiding tussen de hersendelen beïnvloeden.

Peter Smit: Steiner zegt hersenen spiegelen heel vaak. Kan je dat uitweiden.

Arie Bos: Die spiegelneuronen zijn fascinerend. Klopt met wat Steiner gezegd heeft. Eigenlijk is ons ik een spiegeling van de omgeving. Je kunt niet als ik bestaan als er niet een ander is. Alleen op de wereld zijn we nooit, dan is er geen ik. Dan is er geen reden om ik af te schermen van de buitenwereld.

Dat is dus niet de buitenwereld, maar een spiegeling.

Meer over parapsychologie