Zaterdag 20 maart 2010, ’s ochtends. Dit zijn mijn aantekeningen van de eerste lezing van een theosofisch weekend geweid aan evolutie, bewustzijn en parapsychologie georganiseerd door het Internationaal Theosofisch Centrum in samenwerking met de Theosofische Vereniging.
Het is lang geleden dat er zoveel mensen tegelijk in de voorhal van de Besanthal stonden te wachten op het begin van het theosofische programma. Meer dan 100 mensen hebben zich voor vandaag opgegeven en er zullen ook wel gewone ‘aanlopers’ en komen. Ik ben benieuwd waar het op uit komt.
Arie Bos heeft een boek geschreven… ‘Hoe de stof de geest kreeg’ Het verkoopt goed, dus veel van zijn fans zitten vandaag in de zaal. De derde druk komt een dezer dagen uit.
Hij zal het hebben over evolutie: toeval of doelgerichtheid?
We zijn bijeen in de Besanthal, vernoemd naar de tweede president van de Theosophical Society, Annie Besant.
Langzaam komen de mensen binnendruppelen. Ik ben eerder naar binnengegaan om alvast mijn laptop op te starten. Er was al iemand aan het mediteren op dat moment. Dat begint alvast goed. De mensen die binnenkomen zijn gezellig aan het kletsen. Veel bekenden natuurlijk, maar ook veel nieuwe gezichten.
De gong gaat. Het geklets neemt wat af.
Els Rijneker introduceert Arie Bos, antroposofisch huisarts, Prof. Hans Gerding,Els zelf is voorzitster van de Theosofische Vereniging. Radha Burnier is de internationaal presidente van de Theosophical Society (Adyar). De Theosofische Vereniging is een spirituele vereniging, waarin open onderzoek naar waarheid, en eenheid van alle leven centraal staan. Het eerste doeleinde is universele broederschap. Els is blij met het gemêleerde gezelschap. Het tweede doeleinde van de Theosofische Vereniging is vergelijkende studie van religie, wetenschap en filosofie. Dit komt dit weekend ruimschoots aan de orde: vooral de wetenschap natuurlijk.
Het derde doeleinde gaat over de mogelijkheid van transcendentie, vermogens in de mens, natuur wetten die nog niet verklaard zijn. Dit past bij de lezingen van Hans Gerding op zondag.
Huishoudelijk: de sprekers worden ingeleid door Frank Visser. We zijn te gast op ITC, centrum ashram, dus geen roken, geen drank, vegetarisch eten. Mensen van de organisatie zijn te herkennen aan een blauw label.
Denken als passie,
Ken Wilber
F. Visser
Zeven sferen
F. Visser
Frank Visser is uitgever geweest en heeft een aantal boeken geschreven. ‘Denken als passie’ en ‘Zeven sferen’. Denken als passie is in diverse talen vertaald, en komt zelfs in het Chinees uit.
Frank zegt dat dit boek van Arie Bos evolutie anders behandelt dan de meeste spirituele boeken over dit onderwerp: goed gedocumenteerd en wetenschappelijk onderbouwd. Informatief. Alle recente boeken besproken: Engels, Duits, Russisch.
Het is een innemend boek. Prettig dat de auteur gas terug nam en persoonlijke opmerkingen toe voegt. Hij is eerlijk over zijn motieven. De conclusie lag al vast, maar hij is er wel eerlijk over.
Het onderwerp is te groot voor een dag in een weekend, maar het is wel een originele invalshoek.
Arie Bos bedankt voor de uitnodiging. Hij is blij dat het geen probleem is dat hij antroposoof is. Zijn boek is een kritisch wetenschappelijk verhaal, niet heel antroposofisch.
Het is taboe dat er een doel in de evolutie is. Maar Arie vindt wel dat er een doel is. Dit is controversieel. Het is een doodzonde wetenschappelijk gezien.
Intelligent Design – dat is een andere groep. ID vinden dat de natuur te ingewikkeld is voor toeval. Arie Bos wil doelgerichtheid aan te tonen, maar ook evolutie serieus nemen. Over het ontstaan van het leven. Geen enkele theorie is bewezen. Anders konden we het wel over doen, en dat is nooit gelukt. Dus wetenschappers die beweren dat het leven niet meer is dan een chemisch proces spreken voor hun beurt. Dat is nog niet bewezen.
4.5 miljard jaar geleden is de aarde samengeklonterd. De vaste korst is ‘pas” 3.9 miljard jaar geleden ontstaan. Het leven is ongeveer even oud als die aardkorst. Althans dat lijkt te concluderen uit kwarts en silicium. Fotosynthetische processen: aardkorst lijk van eerste leven?
Miljard jaar lang bestond het leven uit bacteriën. Eencellige diertjes, zonder kern. Het DNA zit bij bacteriën los in de cel. Toen kwamen de Amoeben: hoe is apart verhaal. Lynn Margulis gaat er vanuit dat de amoebe is ontstaan door symbiose van verschillende bacteriën. Zo zijn de kern en de mitochondriën in de cel gekomen.
Hoe ze ook ontstaan zijn, op gegeven moment waren er kernhoudende eencelligen. Ze hebben intelligentie: Een amoebe kan in een doolhof voedsel zoeken. Bij het delen blijven ze soms plakken. Een derde amoebe kan ze helpen los te komen: helpen. Duidt dat op bewustzijn? Op Altruïsme?
Dat is een wetenschapperlijk probleem: altruïsme? Een eencellige heeft geen zenuwweefsel, is er dus ook geen bewustzijn? Een amoebe kan van alles wat wij ook kunnen , maar dan zonder organen.
Hoe zit dat met goed doen?
Kant vond dat tevreden zijn is eigenlijk teken dat het niet echt ‘goed’ is. Wetenschappers vinden altruïsme tegen natuurlijk, het komt alleen bij de mens voor. Maar dat beeld wordt langzaam aan ontkracht door de wetenschap zelf.
Aan de andere kant heeft Samuel Pearl Oliner de altruïstische persoonlijkheid onderzocht. Hij is nagegaan hoeveel mensen er goed deden in de WW2. Geinterviewd: het bleek de opvoeding te zijn. Dus geen natuur, maar cultuur.
Arie Bos laat ons altruïsme in het hele dierenrijk zien. Pantoffeldiertje. Dat is het eerste diertje dat sexuele voortplanting doet. Er zijn daardoor individuele verschillen binnen de soort. En bij seksuele voortplanting heb je hebt elkaar nodig.
Bij klonen bestaat de dood niet.
Pantoffeldiertjes doen ook aan klonen, maar hebben last van veroudering. Ze zullen dus seksueel moeten voortplanten om te kunnen voortbestaan.
Joel Peck zegt dus dat seks altruïsme veroorzaakt. En tegelijkertijd zorgt is altruïsme goed voor de seks. Misschien.
Bij klonen zijn er geen individuele verschillen. Bij seksuele voortplanting hoort apoptose. Er is maar een beperkt aantal malen delen. Daardoor gaan we onherroepelijk een keer dood.
Dat is ook een probleem bij het klonen van dieren: ze leven korter. Volgens Steiner is de geplande dood een kenmerk van het astrale lichaam.
Stephan Jay Gould zegt: als we de band van het leven terug konden draaien, en opnieuw afspelen, zou de kans heel klein zijn dat wij aan het eind ervan zouden staan. The bad news is that we can’t perform the experiment.
Lenski: heeft het in het klein geprobeerd. e-coli is een bacterie die niet tegen suiker kan. Dus als je ze in suikerwater doet, levert dat stress op. Na een aantal generaties was het genotype van twee groepen die dat hadden ervaren heel verschillend. Maar het Fenotype was heel het zelfde.
(Fenotype: de eigenschappen van organismen. Genotype: het DNA)
Arie Bos concludeert dat uit dit experiment kwam dat evolutie doelgericht is: er kwam het zelfde uit. Dat doel aspect zit al in dat hele woord ‘evolutie’. Maar het lijkt er op dat organismen zelf hun DNA veranderen.
Er is licht, dus ontstaan er organen om licht te zien. Er zijn facetogen en camera ogen.
Arie Bos laat plaatjes zien van overeenkomende fenotypen: vergelijkbare dieren ontstaan overal: gelijke omstandigheden leveren vergelijkbare dieren op. Hun genen zijn heel verschillend, maar het uiterlijk en zo is het zelfde. Dit is terug te vinden op p. 149 van zijn eigen boek.
De evolutie wordt keer op keer onderbroken door het grote uitsterven. Bij elke keer uitsterven kwamen er steeds dezelfde zoogdieren, ook al waren ze uitgestorven. Dat had Gould toch niet gedacht. En als je naar de lijn van hominiden kijkt: die hadden allemaal tot ‘ons’ kunnen lijden. Misschien is er toch wel de bedoeling en geen schitterend ongeluk.
Simon Conway Morris zegt dat evolutie een vaste weg gaat. Hij is Christen, maar geen medestander van de Intelligent Design hypothese. Hij denkt dat het alleen via toevallige mutaties van het DNA gaat. Maar kan dat bewezen worden?
Over mutaties valt veel te zeggen. Mutaties komen veel voor, zonder dat er iets verandert. Je ziet niets. Je kunt veel veranderen zonder dat je het merkt aan het dier. Er zijn ook voorbeelden dat organismen zelf hun DNA veranderen, het immuun systeem bijvoorbeeld. Het immuun systeem leert.
Zoek zelf in zijn boek de epigenetische veranderingen maar op. Dat gaat hij nu niet uitleggen.
Dus evolutie heeft een vaste weg. Maar welke kant op?
Internalisatie
Organen en zintuigen gaan van buiten naar binnen in de evolutie. Wormben ademen bijvoorbeeld met de huid. Insecten ademen via spleten in huid. Vissen hebben kieuwen. Zoogdieren en andere landdieren hebben longen. Steeds verder naar binnen.
Voor spijsvertering, voortplanting, ogen, oren en zintuigen kun je het zelfde zeggen. Daarbij gaan de zintuigen steeds naar de kop. De evolutie is dus op weg naar vrijheid: de mens heeft de handen vrij. En met de handen is ook het hoofd vrij. Zoogdieren gebruiken hun hoofd voor van alles waar wij onze handen voor gebruiken.
Er zijn veel voorbeelden van Altruïsme in de natuur te vinden. Het voorbeeld van Kuni met haar jong. Ze is Bonobo, een van de meest geëvolueerd van de mensapen.
Kuni zit in een hok. Een spreeuw kwam er ongelukkig in terecht. De spreeuw was bang. Kuni gooide de spreeuw in de lucht. Maar de spreeuw viel weer. Kuni klom in boom. Gooide de spreeuw uit de boom. Maar weer kwam de spreeuw op de grond terecht. Kuni bleef spreeuw beschermen tegen jonge apen tot de spreeuw eindelijk weg vloog.
Dit is soort overschrijdend altruïsme. Het spreekt tegen dat in het dierenrijk alleen de eigen soort geholpen wordt. Dus is het idee van de zelfzuchtige gen ontkracht (‘selfish gene’).
Reptielen hebben geen limbisch systeem. Daardoor weet je bij Krokodillen nooit wat ze willen. Reptielen hebben nog geen mimiek. Maar bij zoogdieren heb je een gevoel dat je weet wat er in ze om gaat. Het lymbische systeem zorgt er voor dat we ons bewust zijn van onze emoties.
Het verschil tussen emoties en gevoelens
Emoties: wat er in ons lichaam gebeurt. (ademhaling, zweten etc.)
Gevoelens: je bewust worden van wat er gebeurt.
Voor altruïsme is het nodig dat je emoties herkent.
Apen en mensen hebben spiegelneuronen. Hij laat een plaatje zien van apen baby die zijn tong uit steekt naar een mens die ook zijn tong uit steekt. Spiegelneuronen zijn neuronen die actief zijn als we iemand iets zien doen. Het voelen van pijn als iemand anders pijn heeft (schop tegen de schenen bv.) bijvoorbeeld.
Wat is het verschil tussen mens en dier?
Rechtop lopen, spreken, denken. Hierdoor wordt moraliteit mogelijk. Altruïsme is NIET het zelfde als moraliteit.
Moraliteit kan alleen bestaan bij de mogelijkheid NIET aardig te zijn.
Wij kunnen kiezen tussen goed en kwaad, omdat we het allebei kunnen. Kan alleen als je een vrije wil hebt. Gedrag kan gestuurd worden. Kan een dier niet zo goed, tenzij het een huisdier is.
Moraliteit
http://moral.wjh.harvard.edu/index.html
Psychopaten beantwoorden zijn morele vragen net zo als andere mensen. Dit spreekt het idee tegen dat criminelen niet anders kunnen. Daarmee heeft Richard Dawkins een probleem. Iedereen heeft ingeboren gevoel voor goed en kwaad.
Neodarwinisten zeggen dat altruïsme een geraffineerde vorm van zelfzucht is, want voor wat hoort wat. Moraliteit is een kwestie van afspraken. Het is gedrag dat in stand gehouden wordt door justitie en sociale controle. Moraliteit is volgens hen een dun laagje vernis.
Thomas Nagel zegt daarover dat dit een eenzaam wereldbeeld is en dat de maatschappij naar de knoppen gaat als we daarna gaan handelen.
Kant had ongelijk. Goed doen geeft geluksgevoel: dopamine. Ook als we iemand iets goeds zien doen.
Vragen?
Wouter van Beers: Over die spreeuw en aap: is geen proef en niet herhaalbaar. Maar wel veel vergelijkbare observaties.
Frank: ontstaan van het leven. Leven uit stof? Klinkt ongerijmd. Want leven uit leven – cirkelredenering. Was er al, is er ingestopt.
Wel heel eenvoudig.
Arie Bos: leven begin is onduidelijk. Hoe is bewustzijn gekomen bij die eerste amoebe? Raadsel blijft.
Zo snel – dat eerste leven – dat het geen toeval kan zijn. Dus van Mars?
Doel – vrijheid van de mens? Waarom dan zo langzaam? Miljoenen soorten, lijkt dan toch wel toeval.
Ari Bos: evolutie volgt vaste wegen… Dat heb ik geprobeerd te laten zien. Soorten mollen bijvoorbeeld komen steeds terug.
Problemen met Steiner? Soms heel goed, soms ‘hoe komt hij erbij?’
Lex Willem: begin van het leven in Silicium? Silicium in de plek van Koolstof? Kiezeldiertjes; veel Silicium ingebouwd. Maar vorm waarin silicium in oude gesteenten (graniet) lijkt afkomstig uit fotosynthetiserende eencelligen.
Frank Visser
Gould: film van het leven opnieuw: vergelijking lastig. Meer zoiets als: Australian open van vorig jaar opnieuw, dan wint niet weer dezelfde. Maar jan Klaassen wint niet.
Giraffen opnieuw? Ja, wel als er weer die bomen er zijn. Maar wel steeds herhaling van zetten. Gras ontstond pas met de grazers.
– Kan een aap of een dolfijn iets met moraliteit, of hebben we daar taal voor nodig. Altruïsme bestaat daar al? Maar zelfbewustzijn? Lastig. Vreemde proef. Witte stip op zijn voorhoofd. Als zo’n beest dan niet achter de spiegel gaat kijken, heeft het zelfbewustzijn. Dolfijnen en kraaien hebben dat door. Is dat in verband te brengen met moraliteit?
Zelfbewustzijn heeft meer met je eigen gedrag door hebben en zelf kunnen sturen? Huisdieren nemen gedrag van mensen over, ook bij apen. Sterkste bij bonobo’s. Die kunnen zich schamen. Dus superego, etc. Maar in het wild ook?
Maar ja, ook bij kleine mensjes: volwassenen brengen ze van alles bij.
Misschien is alleen de mens vrij genoeg om die potentie aan te spreken. Maar wel in potentie bij andere soorten aanwezig.
–
Moraliteit is kunnen kiezen voor goed te doen of kwaad te doen. Orka’s sloten jong van walvis in. Doelgericht. Dieren doen welbewust poging tot kwaad. Wat begrijpen we over het bewustzijn van dieren? We kunnen niet met ze communiceren. Groot veld wat we niet weten.
Ari Bos: we zijn geen morele wezens omdat we goed doen, maar omdat we weten ‘hoe het zou moeten zijn’. Je ziet geen orka’s niet ingrijpen bij zoiets.
Dieren lijken wel soms die neiging tot het goede te hebben, of tot kwaad, maar vergelijken dat niet met ‘hoe het zou moeten zijn.’
Abstractie niveau. Bonobo’s kunnen woorden leren.
Peter Smit: samensmelten van twee soorten bacterie tot amoebe: samenwerking.
Ari Bos: samenwerking misschien deel van evolutie.
–
Moraliteit: gebaseerd op afspraken. Dus niet bij dieren. Wel dat ze gevoelens herkennen. (maar ja die spiegelneuronen alleen ook bij apen)
Ari Bos: maar niet bij krokodil. Wel bij zoogdieren. Op weg naar moraliteit.
Andere kant van moraliteit is niet cultuur afhankelijk: universeel menselijke kant van Moraliteit.
Frank Visser: geen dier is beestachtiger dan de mens. Vb. concentratiekampen. Die groei is in beide kanten op: prijs van de vooruitgang: mogelijkheid tot heel goed, maar ook heel slecht.
–
Wat is moraliteit? Overleven we dan wel? Moraliteit omvat ook de mogelijkheid tot ‘kwaad’. Het gaat om het besef wat goed IS.
‘waarden en normen’ – universeel begrip, maar lokaal verschillend uitgewerkt.
–
Heeft alleen de mens een geweten? Maar je kunt je geweten opdringen aan dieren. Honden bijvoorbeeld kunnen zich schuldig voelen. Mens heeft een geweten dat boven die geïnternaliseerde ouder uit stijgt, denkt Ari Bos.
–
Apoptose: zelf geplande celdood, na aantal keer delen.
Lex Willem: kan mij dit helpen me te verzoenen met eigen dood: zelf gepland?
Idem euthanasie: als het ingebakken zit, waarom geef je ze de vrijheid niet?
Ari Bos: als wij niet dood zouden gaan , zouden we ons geen zorgen maken, geen moraliteit zijn.
Kankercellen hebben eeuwige leven: alleen omdat het lichaam waar ze in zitten dood gaat, gaan ze dood uiteindelijk.
Is het een troost dat het nu apoptose genoemd wordt?
Euthanasie: hangt van je levensbeschouwing af. Cultuur versus, wie mag je kwetsen? Mag je jezelf iets aandoen?
Voorbeeld recent op Franse tv: mensen die bereid zijn om te martelen op TV: media als de autoriteit, beroemdheid als motivatie. Van veraf is makkelijker dan van dichtbij om mensen te doden. Bom gooien makkelijker dan mens dood schieten.